Żelazo to pierwiastek mineralny niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Organizm nie ma możliwości syntetyzowania tego pierwiastka, stąd konieczność dostarczania go wraz z dietą. Jedną z najważniejszych funkcji żelaza w organizmie jest uczestnictwo w procesie syntezy hemoglobiny, czyli barwnika czerwonych krwinek. Dlatego niedobór żelaza wiąże się z rozwojem anemii, czyli zmniejszonej syntezy erytrocytów. Ponadto żelazo wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego i nerwowego.
Rola żelaza w organizmie
Żelazo to pierwiastek występujący w organizmie w ilości 3 – 4 g. Depozyty żelaza w organizmie skumulowane są przede wszystkim w erytrocytach, wątrobie, mięśniach i szpiku kostnym. Jest to pierwiastek niezbędny dla prawidłowego przebiegu wielu procesów biologicznych. Żelazo wchodzi w skład wielu ważnych białek oraz enzymów, pośrednicząc w przemianach komórkowych. Najistotniejszą rolą żelaza w organizmie jest uczestnictwo w produkcji hemoglobiny. Jest to związek występujący w czerwonych krwinkach, który warunkuje transport tlenu z płuc do komórek. Dzięki temu możliwe jest odpowiednie dotlenienie każdej komórki ciała. Hemoglobina odpowiada ponadto za transport dwutlenku węgla z komórek do płuc. Żelazo w postaci hemu wchodzi także w skład licznych enzymów o działaniu antyoksydacyjnym, neutralizujących wolne rodniki – katalaz i peroksydaz.
Wchodząc w skład wielu enzymów, żelazo pośredniczy w syntezie takich związków jak tlenek azotu, serotonina, prostaglandyny, a także hormony tarczycowe – tyroksyna i trójjodotyronina. Żelazo jest składnikiem mioglobiny – związku skumulowanego we włóknach mięśniowych, umożliwiającym mięśniom pobieranie tlenu podczas wysiłku fizycznego. Ponadto żelazo uczestniczy w produkcji oraz degradacji DNA i RNA, wchodzi w skład cytochromów niezbędnych w procesach produkowania energii oraz wspomaga działanie układu immunologicznego.
Żelazo w diecie
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo dla osoby dorosłej określane jest na 10 mg u mężczyzn oraz 18 mg u kobiet do 50 roku życia. Wyższe zapotrzebowanie na żelazo u kobiet wynika z faktu, że kobiety w wieku reprodukcyjnym tracą sporo żelaza podczas krwawienia miesięcznego. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo wykazują także inne osoby doświadczające krwawień, kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby z nadwagą, stosujące diety odchudzające lub wegetariańskie.
W diecie znaleźć można dwie postacie żelaza – żelazo hemowe oraz niehemowe. Żelazo hemowe wyróżnia się znacznie lepszą przyswajalnością i dostarczane jest w produktach zwierzęcych, takich jak:
- podroby
- mięsa
- ryby
- jaja
- drób
Z kolei produkty roślinne stanowią źródło żelaza niehemowego, które jest przyswajalne w bardzo umiarkowanym zakresie. Roślinne źródła żelaza to orzechy, pestki dyni, mak, kasza jaglana, otręby pszenne, zielone liście warzyw. W celu zwiększenia przyswajalności żelaza warto łączyć go z witaminą C oraz takimi aminokwasami jak histydyna czy lizyna. Z kolei za zmniejszenie biodostępności żelaza odpowiada kwas fitynowy, fosforany oraz takie składniki mineralne jak wapń, mangan i miedź.
Niedobór żelaza
W przebiegu niedoboru żelaza dochodzi do rozwoju anemii. Tego typu niedokrwistość charakteryzuje się występowaniem we krwi erytrocytów mikrocytarnych, czyli o zmniejszonej objętości. W badaniach krwi stwierdzany jest także spadek poziomu żelaza oraz hemoglobiny. Anemia wiąże się z upośledzonym transportem tlenu z płuc do komórek, co uniemożliwia optymalne dotlenienie komórek i narządów. Objawami anemii z niedoboru żelaza mogą być:
- bóle i zawroty głowy
- kołatanie serca
- osłabienie
- senność
- duszności
- bladość skóry
- pogorszenie pamięci i koncentracji
- wypadanie włosów
- łamliwość paznokci.
Niedoborowi żelaza towarzyszyć może ponadto pogorszenie odporności organizmu. Postępowanie w anemii z niedoboru żelaza sprowadza się do stosowania suplementów diety zawierających żelazo.
Nadmiar żelaza
Zbyt wysoki poziom żelaza w organizmie może być efektem przyjmowana zbyt dużych dawek preparatów zawierających żelazo. Inną przyczyną może być hemochromatoza, czyli wrodzone schorzenie sprzyjające upośledzonemu wydalaniu żelaza z organizmu, co przyczynia się do kumulacji pierwiastka w wielu narządach. Hemochromatoza może mieć ponadto charakter nabyty, np. W przebiegu chorób wątroby czy sferocytozy. W przebiegu hemochromatozy dochodzi do uszkodzeniu wielu narządów, co prowadzić może do marskości wątroby, cukrzycy, kardiomiopatii oraz niedoczynności tarczycy. Za zbyt wysoki poziom żelaza mogą być także odpowiedzialne częste przetoczenia krwi.
Bibliografia:
Maciąg M., Maciąg K., Witaminy i inne substancje aktywne – przegląd i badania; Wydawnictwo Naukowe Tygiel 2018
