Wapń to jeden z najważniejszych makroelementów, który powinien być codziennie dostarczany wraz z dietą. Wapń kojarzony jest głównie jako pierwiastek wzmacniający strukturę kości i zębów, ale to nie jedyna funkcja tego pierwiastka. Wapń warunkuje przewodnictwo nerwowo – mięśniowe, jest niezbędny dla skurczu mięśni gładkich, procesów syntezy neurotransmitterów oraz hormonów, a także uczestniczy w krzepnięciu krwi. Negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu ma zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom wapnia we krwi. Wapń w diecie jest dość dobrze dostępny, ponadto źródłem wapnia mogą być suplementy diety.
Spis treści
Rola wapnia w organizmie
Wapń to pierwiastek, którego ilości zmagazynowane w organizmie sięgają około 1200 g. Zdecydowana większość tego pierwiastka skumulowana jest w obrębie kości, gdzie wapń związany jest w postaci apatytów. Pozostała niewielka pula wapnia zlokalizowana jest w płynie śródkomórkowym i pozakomórkowym, gdzie występuje w postaci zjonizowanej. Podstawową rolą wapnia w organizmie jest wzmacnianie struktury kości i szkliwa zębów, czyli najtwardszych tkanek organizmu. Kolejną niezwykle ważną rolą wapnia w organizmie jest wpływ na przepuszczalność błon komórkowych, co przekłada się na regulowanie skurczów mięśni gładkich, a także szkieletowych. W ten sposób wapń może modulować funkcjonowanie mięśnia sercowego czy napięcia ścian naczyń krwionośnych. Wapń uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi, reguluje przebieg procesów zapalnych, odpowiada za aktywację i sekrecję wielu enzymów i neuroprzekaźników. Ponadto wapń reguluje przebieg procesu przewodzenia impulsów nerwowych.
Wapń w diecie
Zapotrzebowanie dobowe na wapń dla osoby dorosłej to około 1000 mg. Zapotrzebowanie to zwiększa się do 1200 mg w przypadku kobiet po 50 roku życia oraz mężczyzn po 70 roku życia. Ponadto zwiększone zapotrzebowanie na wapń wykazują kobiety w ciąży i karmiące piersią. Średnia zawartość wapnia w diecie jest mniejsza od rekomendowanego spożycia, a to stwarza ryzyko niedoboru wapnia. Dlatego tak ważne jest odpowiednie komponowanie diety, która powinna dostarczać wielu źródeł wapnia, a jednocześnie eliminować te składniki diety, które mogą zaburzać przyswajanie wapnia.
Najbogatsze źródła wapnia w diecie to:
- mleko w proszku
- tłuste sery żółte
- ser topiony
- sardynki w oleju
- suszone figi i morele
- orzechy laskowe i włoskie
- jarmuż
- liście pietruszki
- fasola
Mniejsze ilości wapnia znaleźć można w mięsach, mleku i nabiale, produktach zbożowych czy niektórych owocach.
Negatywny wpływ na przyswajanie wapnia z diety mają takie związki jak kwas szczawiowy znajdujący się w rabarbarze, szczawiu, szpinaku, a także kwas fitynowy, którego źródłami w diecie są np. otręby. Korzystnie na przyswajanie wapnia z diety wpływają takie związki jak witaminy A i C, witamina D, aminokwasy lizyna i arginina oraz inulina.
Niedobór wapnia w organizmie
Niedobór wapnia we krwi określany jest jako poziom wapnia we krwi poniżej 2,25 mmol/ l. Za rozwój niedoboru wapnia odpowiada wiele czynników. Jednym z najistotniejszych jest oczywiście zbyt niska podaż wapnia wraz z dietą. Inne przyczyny hipokalcemii, czyli zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi może być nadmierna utrata wapnia z organizmu, wynikająca z niewydolności nerek, a także współwystępowanie takich zaburzeń hormonalnych jak niedobór parathormonu w przebiegu niedoczynności przytarczyc. Inne możliwe przyczyny to ostre zapalenie trzustki, niedobór witaminy D3, a także stosowanie niektórych leków.
Objawy niskiego poziomu wapnia we krwi to przede wszystkim bolesne skurcze mięśni (tężyczka), mrowienie w okolicy ust czy palców dłoni i stóp, problemy z połykaniem, duszności, chrypka. Jeśli hipokalcemia utrzymuje się przez dłuższy czas, wówczas pojawić się mogą takie powikłania jak osłabienie struktury kości i zębów, osteoporoza i złamania, przesuszenie skóry, zaćma czy wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Nadmiar wapnia w organizmie
Zbyt wysoki poziom wapnia określany jest mianem hiperkalcemii i występuje wówczas, gdy poziom wapnia we krwi przekracza 2,5 mmol/ l. Przyczyną zbyt wysokiego poziomu wapnia w organizmie może być nadczynność przytarczyc i nadmierne wydzielania parathormonu – związku zwiększającego wchłanianie wapnia w jelitach oraz hamującego wydzielanie wapnia przez nerki. Kolejną istotną przyczyna nadmiaru wapnia są nowotwory, w przebiegu których dochodzi do syntezy białka o aktywności naśladującej działanie parathormonu. Inne możliwe przyczyny hiperkalcemii to nadmiar witaminy D, nadczynność tarczycy oraz długotrwałe unieruchomienie, prowadzące do uwalniania wapnia z kości. W przebiegu hiperkalcemii dochodzi do pojawienia się osłabienia, wzmożonego pragnienia, zaparć, nudności i wymiotów, senności czy osłabienia mięśni. Poważniejsze konsekwencje to ostre zapalenie trzustki czy śpiączka.
Bibliografia:
Szeleszczuk Ł., Kuras M., Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie; Biul Wydz Farm 2014
