Antygen swoisty dla prostaty (PSA) to glikoproteina produkowana wyłącznie przez prostatę. Jego funkcją jest upłynnianie nasienia. Niewielkie ilości przedostają się do krwiobiegu, gdzie można zmierzyć poziom PSA. PSA jest specyficzny dla tkanki gruczołu krokowego, ale nie jest specyficzny dla raka. Mogą wystąpić podwyższone poziomy PSA u mężczyzn z łagodnym przerostem gruczołu krokowego (BPH), zapaleniem gruczołu krokowego, zakażeniem dróg moczowych. Wzrost poziomu PSA odnotowywany jest także po biopsji gruczołu krokowego, badaniu doodbytniczym (DRE), wytrysku, jeździe na rowerze i ćwiczeniach fizycznych.
Spis treści
Kiedy warto oznaczyć PSA?
Zastosowanie PSA jako testu przesiewowego w kierunku raka prostaty pozostaje kontrowersyjny. Faktem jest, że PSA dostarcza cennych informacji dla lekarza pierwszego kontaktu w codziennej praktyce klinicznej. Ponadto cykliczne oznaczanie PSA umożliwia monitorowanie skuteczności leczenia raka prostaty oraz stanów zapalnych gruczołu krokowego. Wskazaniem do zbadania poziomu PSA może być pojawienie się objawów sugerujących problemy z prostatą:
- częste oddawanie moczu
- uczucie parcia na mocz
- przerywany strumień moczu
- problemy z całkowitym opróżnieniem pęcherza
- ból w podbrzuszu
- pieczenie i ból podczas oddawania moczu
- krwiomocz
- niekontrolowany wyciek moczu
Badanie PSA może być wykonywane profilaktycznie przez każdego mężczyznę w średnim i starszym wieku, a zwłaszcza przez panów w grupie podwyższonego ryzyka. Najistotniejsze czynniki ryzyka rozwoju raka stercza to starszy wiek, otyłość, występowanie raka prostaty w rodzinie, dieta bogata w tłuszcze oraz zbyt wysoki poziom testosteronu we krwi.
PSA a monitorowanie skuteczności leczenia raka prostaty
Chirurgiczne usunięcie gruczołu krokowego (radykalna prostatektomia) powinno zatrzymać produkcję PSA – wówczas poziom markera spada, a następnie pozostaje na poziomie zero. Utrzymywanie się wyższego poziomu PSA może wskazywać na brak całkowitego usunięcia gruczołu, nawrót raka lub przerzuty.
Podobnie pozytywna reakcja na radioterapię lub leczenie hormonalne powinno obniżyć poziom PSA. Nie każdy rak prostaty wymaga leczenia i niektórzy mężczyźni z nieagresywnymi nowotworami mogą być monitorowani przez seryjne testy PSA wykonywane co 6–12 miesięcy. Stopniowy wzrost PSA może sugerować progresję choroby i wtedy można rozważyć interwencję urologiczną.
Diagnozowanie i monitorowanie zapalenia gruczołu krokowego
Zapalenie gruczołu krokowego można rozpoznać po nagłym wzroście poziomu PSA w połączeniu z typowymi objawami (dyskomfort w obrębie miednicy, problemy z oddawaniem moczu). Powrót do normalnego poziomu PSA 6 tygodni po odpowiednim leczeniu antybiotykami oznacza pozytywną odpowiedź na leczenie.
Jak oznaczany jest poziom PSA?
Test PSA opiera się na analizie pojedynczej próbki surowicy. Norma to poniżej 4 ng/ ml. Wyniki z poziomem PSA powyżej 4,0 ng / ml uważane za nieprawidłowe. Podwyższony poziom PSA występuje w przypadku łagodnego przerostu prostaty, raka prostaty, zapalenia gruczołu krokowego, zawału gruczołu krokowego.
Specyficzny antygen sterczowy nie dostarcza informacji o cechach fizycznych gruczołu krokowego, np. jego powiększeniu. Badanie per rectum uzupełnia PSA i jest minimalnie inwazyjne.
Ograniczenia diagnostyczne markera PSA
Prawidłowy poziom PSA we krwi nie wyklucza raka prostaty. Podobnie – podwyższony poziom PSA nie wskazuje jednoznacznie na obecność nowotworu gruczołu krokowego. Nieprawidłowy wynik badania PSA jest wskazaniem do dalszej diagnostyki. Można wykonać badanie per rectum, a także badania obrazowe prostaty, np. USG. Można oznaczyć ponadto frakcję wolną PSA, czyli fPSA. Jest to frakcja stanowiąca około 5 – 40% całkowitego stężenia PSA i jest znacznie czulszym markerem raka prostaty. Po oznaczeniu stężenia PSA i fPSA oznaczany jest stosunek frakcji wolnej do całkowitej – gdy wynosi on powyżej 25%, prawdopodobne jest rozpoznanie łagodnego przerostu prostaty, a wynik poniżej 10% sugeruje raka prostaty.
Bibliografia:
Mottet N. i in., Guidelines on prostate cancer; European Association of Urology, 2015
