Jaskra to choroba oczu, która rozwija się powoli i często bezobjawowo, ale jest niezwykle groźna – prowadzi bowiem do nieodwracalnej ślepoty. Najczęściej wykrywa się ją przypadkiem, np. podczas dobierania okularów. Choroby tej niestety nie można wyleczyć, ale wczesne wykrycie pozwala na zatrzymanie jej rozwoju. Jakie są pierwsze objawy jaskry, które powinny być sygnałem alarmowym, by natychmiast udać się do okulisty? Wyjaśniamy.
Spis treści
Jaskra – co to za choroba?
Jaskra jest chorobą oczu, charakteryzującą się postępującym zanikiem nerwu wzrokowego, któremu towarzyszy zbyt wysokie ciśnienie w oku. Za takie uważa się ciśnienie wewnątrzgałkowe większe niż 21 mmHg, czyli przekraczające górną granicę normy. Prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe jest niezbędne do odpowiedniego funkcjonowania oka. Gdy jest zbyt wysokie, ciecz znajdująca się w środku gałki ocznej, której zadaniem jest m.in. odżywianie oka, nie jest odprowadzana i zaczyna coraz bardziej napierać na jego ścianki, niszcząc nerw wzrokowy. Ciśnienie może jednak mieścić się w zakresie normy i mimo to powodować zmiany jaskrowe u niektórych pacjentów. Wyróżnia się kilka rodzajów jaskry:
- jaskrę pierwotną wrodzoną,
- jaskrę pierwotną otwartego kąta,
- jaskrę wtórną otwartego kąta,
- jaskrę pierwotną zamkniętego kąta,
- jaskrę wtórną zamkniętego kąta.
Jaskra może pojawić się również wtedy, gdy ciśnienie w oku jest na właściwym poziomie. Mówi się wtedy o jaskrze normalnego ciśnienia – mieści się ono wówczas w zakresie normy (12–21 mmHg), a mimo to powstają charakterystyczne zmiany w obrębie nerwu wzrokowego, dna oka oraz zmiany w polu widzenia.
Szybką diagnozę jaskry utrudnia fakt, że w 90% przypadków przebiega ona bezobjawowo. Szacuje się, że w Polsce nawet 800 tysięcy osób choruje na jaskrę. Obok zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem i zaćmy jest ona jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty. Na świecie na jaskrę cierpi około 60 mln osób.
Kogo może dotknąć jaskra?
Powszechnie uważa się, że jaskra dotyka tylko osoby starsze, gdyż największe ryzyko jej wystąpienia dotyczy seniorów po 60. roku życia. Coraz częściej pojawiają się jednak przypadki jaskry wśród osób młodych, dlatego regularne wizyty u okulisty powinny odbywać się niezależnie od wieku.
Czynniki ryzyka wystąpienia jaskry:
- rodzinne występowanie jaskry (I stopień pokrewieństwa – rodzice/rodzeństwo),
- wiek powyżej 40. lat,
- problemy z ciśnieniem krwi: nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze,
- retinopatia cukrzycowa,
- podwyższony poziom cholesterolu,
- częste bóle głowy, migrena,
- zaburzenia krążenia obwodowego, które objawia się stale zimnymi stopami i rękami,
- palenie tytoniu,
- zaburzenia wzroku: krótkowzroczność, nadwzroczność,
- choroby gałki ocznej,
- stres,
- uraz,
- leczenie kortykosteroidami,
- długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.
W przypadku wystąpienia 3 czynników ryzyka zaleca się wizytę u specjalisty chorób oczu.
Przyczyny rozwoju jaskry
Jedną z głównych przyczyn występowania jaskry jest wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej i związany z tym ucisk tarczy nerwu wzrokowego. Skąd bierze się ten wzrost ciśnienia? To zależy od rodzaju jaskry, których wyróżnia się kilka. W przypadku jaskry zamkniętego kąta przesączania za problemy z widzeniem odpowiada nieprawidłowa budowa odpływu cieczy wodnistej, który jest wtedy bardzo łatwo blokowany – np. w trakcie akomodacji lub podczas zmiany szerokości źrenicy. Bezpośrednią przyczynę powstawania zmian można też łatwo wskazać w przypadku jaskry wtórnej i wrodzonej. Natomiast – poza znanymi czynnikami ryzyka – nie do końca rozpoznano , co bezpośrednio powoduje najczęściej występującą odmianę jaskry – jaskrę pierwotną otwartego kąta przesączania. Z tego względu tę postać choroby często określa się mianem idiopatycznej, czyli samoistnej.
Pierwsze objawy jaskry
Jaskra jest podstępną chorobą, ponieważ zaczyna się bezobjawowo, nie jest łatwo się zorientować, że narząd wzroku został już przez nią zaatakowany. W początkowym stadium choroby ubytki w polu widzenia jednego oka mogą być kompensowane przez drugie oko czy ośrodkowy układ nerwowy. Z tego powodu, gdy tylko pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy z prawidłowym widzeniem, należy niezwłocznie umówić się na wizytę u okulisty, chociaż wtedy jaskra może już być w dosyć zaawansowanym stadium. Co powinno być sygnałem alarmowym, że coś złego dzieje się z naszym narządem wzroku? Mogą to być m.in.:
- zauważalne pogorszenie (zawężenie) pola widzenia – tak zwane widzenie tunelowe, porównywalne do spoglądania przez dziurkę od klucza,
- zamglone widzenie,
- trudności z przystosowaniem się wzroku do ciemności,
- efekt halo, czyli widzenie „aureoli” wokół źródeł światła,
- zaczerwienienie i silny ból oka połączony z bólem głowy,
- światłowstręt i łzawienie oczu.
W ostrych stanach jaskra wywołuje nie tylko zaburzenia widzenia, ale szereg różnych objawów somatycznych, na przykład:
- charakterystyczny silny ból oka,
- nudności i bóle brzucha, a nawet wymioty,
- bóle głowy zlokalizowane nad łukiem brwiowym i promieniujące ku tyłowi,
- zaburzenia pracy serca.
Jak diagnozuje się jaskrę?
Diagnostyka jaskry opiera się głównie na stwierdzeniu charakterystycznych cech występujących w przebiegu tej choroby – zmian tarczy nerwu wzrokowego na dnie oka oraz ubytków pola widzenia. Rozpoczyna się ją od wywiadu z pacjentem oraz oceny czynników ryzyka.
Dokładna diagnostyka jaskry obejmuje następujące badania:
- gonioskopię (ocenę kąta przesączania),
- tonometrię (pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej),
- OCT, czyli optyczną koherentną tomografię (ocenę grubości włókien nerwowych siatkówki, w tym również tarczy nerwu wzrokowego),
- perymetrię (badanie pola widzenia),
- badanie ostrości wzroku,
- USG gałki ocznej.
Leczenie jaskry
Kluczowe w zatrzymaniu rozwoju jaskry jest podjęcie jak najszybszego leczenia, od razu po otrzymaniu diagnozy. Istnieją różne sposoby leczenia:
- farmakoterapia – opiera się na stosowaniu kilku grup leków (w postaci kropel do oczu) zmniejszających produkcję cieczy wodnistej bądź ułatwiających jej odpływ z oka, dzięki czemu obniża się ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- zabiegi laserowe – irydotomia (polega na przecięciu tęczówki, aby umożliwić przepływ cieczy wodnistej) oraz irydoplastyka (spłaszczenie zbyt stromej lub dużej tęczówki, w celu usprawnienia przepływu cieczy wodnistej i zmniejszenia ciśnienia oka),
- operacja – wykonuje się ją wówczas, gdy inne sposoby walki z jaskrą okazują się nieskuteczne lub gdy choroba zostanie wykryta w bardzo zaawansowanej fazie rozwoju; w trakcie operacji okulista wytwarza „sztuczną” drogę odpływu cieczy wodnistej, która obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe.
Leczenie jaskry zaczyna się zwykle od terapii farmakologicznej, która jest najmniej inwazyjna.
Powodzenie w leczeniu jaskry zależy od kilku czynników:
- stopnia zaawansowania choroby i szybkości, z jaką postępuje,
- wieku chorego,
- postaci jaskry,
- indywidualnych uwarunkowań pacjenta.
Czy jaskrze można zapobiec?
Jaskra to choroba nieuleczalna, ponieważ uszkodzonych nerwów wzrokowych nie da się już naprawić. Pomimo tego medycyna zna sposoby na to, by zatrzymać jej rozwój. Najważniejsza jest odpowiednia profilaktyka, czyli regularne wizyty u okulisty. Przynajmniej raz w roku należy umówić się na badanie dna oka wraz z pomiarem ciśnienia wewnątrzgałkowego. Szczególnie powinny o to dbać osoby z grupy ryzyka, czyli takie, które:
- mają w rodzinie chorych na jaskrę,
- cierpią na miażdżycę, zaburzenia krążenia lub cukrzycę,
- mają niskie ciśnienie.
Wczesne wykrycie choroby jest kluczowe, by rozpocząć odpowiednią kurację w jej początkowym stadium.
Jaskra to nieuleczalna choroba narządu wzroku, która w początkowej fazie rozwoju nie daje niemal żadnych objawów. To bardzo utrudnia jej szybką diagnozę, która jest kluczowa, by zatrzymać rozwój choroby. Pierwsze objawy, które powinny zwrócić uwagę pacjenta i skłonić do umówienia wizyty u specjalisty, to między innymi zamglone widzenie, problemy z przystosowaniem się wzroku do ciemności i światłowstręt. Szybka diagnoza może sprawić, że uda się uniknąć operacji, a leczenie będzie opierać się na farmakoterapii.
