Fenyloketonuria to choroba dziedziczna polegająca na zaburzeniu przemian aminokwasu fenyloalaniny. Aminokwas ten nie podlega przemianom do tyrozyny czy melaniny. W efekcie dochodzi do kumulowania się fenyloalaniny m. in. w mózgu. Leczenie fenyloketonurii sprowadza się przede wszystkim do stosowania odpowiedniej diety, wolnej od zawartości fenyloalaniny.
Spis treści
Czym jest fenyloketonuria?

Fenyloketonuria (PKU) jest rzadkim, ale potencjalnie poważnym zaburzeniem dziedzicznym. Nasze ciała rozkładają białko dostarczane wraz z dietą. Aminokwasy te są następnie wykorzystywane do wytwarzania własnych białek. Wszelkie aminokwasy, które nie są potrzebne są rozkładane dalej i usuwane z organizmu. Ludzie z fenyloketonurią nie mogą zmetabolizować fenyloalaniny – aminokwasu, który następnie gromadzi się we krwi i mózgu. Może to prowadzić do uszkodzenia mózgu.
Fenyloalanina rozwija się w konsekwencji mutacji w genie TNP. Gen TNP zawiera instrukcje dotyczące wytwarzania enzymu zwanego hydroksylazą fenyloalaniny. Enzym ten konwertuje aminokwas fenyloalaninę do innych ważnych związków w organizmie. Jeśli mutacje genów zmniejszają aktywność hydroksylazy fenyloalaniny, fenyloalanina z diety nie jest skutecznie przetwarzana. W rezultacie, poziom aminokwasu może wzrastać do toksycznych poziomów we krwi i innych tkankach. Ponieważ komórki nerwowe w mózgu są szczególnie wrażliwe na poziom fenyloalaniny, nadmierne ilości tej substancji mogą spowodować uszkodzenie mózgu.
Klasyczna PKU, najcięższa postać zaburzenia, występuje, gdy aktywność hydroksylazy fenyloalaniny jest poważnie zmniejszona lub nieobecna. Ludzie z nieleczoną klasyczną postacią fenyloketonurii mają poziom fenyloalaniny wystarczająco wysoki, aby spowodował on poważne uszkodzenie mózgu i inne poważne problemy zdrowotne. Mutacje w genie TNP, które pozwalają enzymowi zachować pewną aktywność, powodują łagodniejsze wersje tego schorzenia.
Dziedziczenie fenyloketonurii
Gen TNP zlokalizowany jest na 12 chromosomie. Choroba dziedziczona jest w sposób recesywny, co oznacza, że występuje u dziecka jedynie wówczas, gdy u obu rodziców występuje gen odpowiedzialny za rozwój choroby. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 25%, tyle samo wynosi prawdopodobieństwo, że dziecko urodzi się zdrowe. W pozostałych 50% dziecko staje się bezobjawowym nosicielem wadliwego genu.
Objawy fenyloketonurii
Objawy fenyloketonurii mają postać od łagodnego do ciężkiego przebiegu. Najcięższa postać tego zaburzenia jest znana jako klasyczna fenyloketonuria. Niemowlęta z klasyczną postacią choroby wydają się być zdrowe, dopóki nie mają kilku miesięcy. Bez leczenia dzieci te rozwijają trwałą niepełnosprawność intelektualną. Napady padaczkowe, opóźniony rozwój, problemy behawioralne i zaburzenia psychiczne są również powszechne. Nieleczone osoby mogą mieć stęchły lub mysi zapach jako efekt uboczny nadmiaru fenyloalaniny w organizmie. Dzieci z klasyczną postacią fenyloketonurii mają tendencję do jaśniejszej skóry i włosów, są również narażone na zaburzenia skóry, takie jak wyprysk. Dzieci urodzone przez matki, które mają fenyloketonurię i niekontrolowany poziom fenyloalaniny (kobiety, które nie stosują już diety niskofenyloalaninowej) mają znaczne ryzyko niepełnosprawności intelektualnej, ponieważ są narażone na bardzo wysoki poziom fenyloalaniny przed urodzeniem. Te niemowlęta mogą mieć niską masę urodzeniową i rosnąć wolniej niż inne dzieci. Inne charakterystyczne problemy medyczne obejmują wady serca lub inne problemy z sercem, małogłowie i problemy behawioralne. Kobiety z fenyloketonurią i niekontrolowanym poziomem fenyloalaniny mają również zwiększone ryzyko utraty ciąży. Mniej poważne postacie fenyloketonurii cechują się mniejszym ryzyko uszkodzenia mózgu. Osoby z bardzo łagodnymi przypadkami mogą nie wymagać leczenia dietą o niskiej zawartości fenyloalaniny.
Leczenie fenyloketonurii

Testy w kierunku fenyloketonurii wykonywane są rutynowo u wszystkich noworodków w 3 dobie życia. Nakłuwana jest stopa malucha, a krew pobierana jest na specjalną bibułkę. W terapii fenyloketonurii kluczowe znaczenie ma utrzymywanie odpowiedniej diety, nie dostarczającej fenyloalaniny. Należy unikać takich źródeł fenyloalaniny jak mleko i przetwory mleczne, sery, jaja, mięso, wędliny, ryby, pieczywo, wypieki cukiernicze czy strączki. Dieta tego typu ma charakter eliminacyjny i najlepiej, gdy prowadzona jest pod kontrolą dietetyka.
Bibliografia:
Jarochowicz S., Mazur A., Fenyloketonuria – choroba metaboliczna uwarunkowana genetycznie; Przegląd Medyczny UR, 2007