Zespół Edwardsa, czyli trisomia 18 pary chromosomów to choroba o podłożu genetycznym. Pojawia się trzeci 18 chromosom, co może mieć miejsce w trakcie powstawania komórek rozrodczych lub na wczesnym etapie rozwoju prenatalnego. Oznacza to, że mutacja powstaje spontanicznie. W przebiegu zespołu Edwardsa dochodzi do rozwoju licznych wad rozwojowych, a choroba jest nieuleczalna.
Czym jest zespół Edwardsa?
Trisomia 18, zwana również zespołem Edwardsa, jest chorobą genetyczną związaną z nieprawidłowościami w całym organizmie. Osoby z trisomią 18 często doświadczają opóźnienia wzrostu wewnątrzmacicznego i niskiej masy urodzeniowej. Osoby dotknięte chorobą mogą mieć wady serca i nieprawidłowości innych narządów, które rozwijają się przed urodzeniem.
Większość przypadków trisomii 18 wynika z posiadania trzech kopii chromosomu 18 w każdej komórce w organizmie zamiast zwykłych dwóch kopii. Dodatkowy materiał genetyczny zakłóca normalny przebieg rozwoju, powodując charakterystyczne cechy trisomii 18. Około 5 procent osób z trisomią 18 ma dodatkową kopię chromosomu 18 tylko w niektórych komórkach organizmu. U tych ludzi stan ten nazywa się mozaiką trisomii 18. Nasilenie mozaiki 18 zależy od rodzaju i liczby komórek, które mają dodatkowy chromosom. Rozwój osób z tej postaci trisomii 18 może wahać się od normalnego do poważnie zaburzonego.
Bardzo rzadko część długiego (q) ramienia chromosomu 18 zostaje przyłączona do innego chromosomu podczas tworzenia się komórek rozrodczych (komórki jajowej i plemników) lub bardzo wcześnie w rozwoju embrionalnym. Osoby dotknięte chorobą mają dwie kopie chromosomu 18, plus dodatkowy materiał z chromosomu 18 dołączony do innego chromosomu. Mówi się, że osoby z tą zmianą genetyczną mają częściową trisomię 18. Jeśli tylko część ramienia q jest obecna w trzech egzemplarzach, fizyczne objawy częściowej trisomii 18 mogą być mniej dotkliwe niż te zwykle obserwowane w trisomii 18. Jeśli całe ramię q jest obecne w trzech egzemplarzach, osoby mogą być tak poważnie dotknięte, jak gdyby miały trzy pełne kopie chromosomu 18.
Większość przypadków trisomii 18 nie jest dziedziczona, ale występuje jako zdarzenie losowe podczas tworzenia komórki jajowej czy plemników. Błąd w podziale komórek zwany nondysjunkcją powoduje, że komórka rozrodcza ma nieprawidłową liczbę chromosomów. Mozaika trisomii 18 również nie jest dziedziczona. Występuje jako zdarzenie losowe podczas podziału komórek na początku rozwoju embrionalnego. W rezultacie, niektóre komórki organizmu mają zwykle dwie kopie chromosomu 18, a inne komórki mają trzy kopie tego chromosomu.
Częściowa trisomia 18 może być natomiast dziedziczona. Osoba, której to dotyczy, może przenosić przegrupowania materiału genetycznego między chromosomem 18 a innym chromosomem. Ta zmiana układu nazywana jest zrównoważoną translokacją, ponieważ nie ma dodatkowego materiału z chromosomu 18. Chociaż takie osoby nie mają oznak trisomii 18, mają zwiększone ryzyko posiadania dzieci z chorobą.
Objawy zespołu Edwardsa
Obecnie większość płodów z trisomią 18 diagnozuje się przed urodzeniem, a badania wskazują, że wiele z tych płodów nie przetrwa do urodzenia. Dla tych niemowląt, które przeżyją, są one narażone na dowolną liczbę nieprawidłowości, ale typowe cechy obejmują:
- wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrostu
- cechy czaszkowo-twarzowe, takie jak nieprawidłowości szczęki, czaszki, uszu i szyi
- zaciśnięte pięści z nadrzędnymi palcami
- małe paznokcie
- mostek krótki
- wady serca
- wady nerek
- opóźnienia neurorozwojowe
U noworodka zaobserwować można takie zmiany jak rozszczep wargi i podniebienia, niska masa urodzeniowa, małogłowie, nieprawidłowa budowa przepony i wady układu oddechowego, wady układu moczowego, niezstąpienie jąder u chłopców czy szerokie rozstawienie oczu.
Diagnostyka zespołu Edwardsa
Praktycznie wszystkie przypadki zespołu Edwardsa diagnozowane są na etapie życia płodowego. Charakterystyczne nieprawidłowości rozwojowe zaobserwować można w badaniu USG. Na ryzyko wystąpienia zespołu Edwardsa mogą wskazywać także wykonywane u każdej ciężarnej badania prenatalne PAPPA, w których oznaczany jest we krwi poziom takich markerów jak białko PAPPA oraz beta HCG, ponadto wykonywane jest USG prenatalne. Badanie to wykonywane jest między 11 a 14 tygodniem ciąży. Z kolei w drugim trymestrze ciąży zlecony może być tzw. test potrójny, obejmujący oznaczenie alfafetoproteiny, beta HCG oraz wolnego estriolu. Najdokładniejsza diagnostyka obejmuje określenie kariotypu dziecka, czyli badanie cytogenetyczne.
Bibliografia:
Cereda A., Carey J., The trisomy 18 syndrome; OJRD, 2012
