Zapalnie wsierdzia i osierdzia to stany zapalne rozwijające się jako powikłania infekcji lub chorób układu krążenia. W przebiegu tych schorzeń pojawiają się niespecyficzne objawy, wynikające zarówno z narastającej niewydolności serca, a także objawów ogólnych towarzyszących stanowi zapalnemu. Leczenie sprowadza się do stosowania antybiotyków i leków przeciwzapalnych.
Spis treści
Zapalenie wsierdzia
Wsierdzie to najbardziej wewnętrzna warstwa ściany serca, wyścielająca jamy serca. Zapalenie wsierdzia to choroba rozwijająca się w efekcie zakażenia wsierdzia w obrębie komór lub przedsionków, zastawek serca lub śródbłonka dużych naczyń krwionośnych klatki piersiowej. Jedną z najczęstszych postaci zapalenia wsierdzia jest bakteryjne zapalenie wsierdzia, rozwijające się w przebiegu zakażenia bakteryjnego. Najczęściej dotyczy to bakterii Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Streptococcus viridans oraz Enterococcus. Rzadziej czynnikami zakaźnymi są grzyby, riketsje czy chlamydie. Z kolei reumatyczne zapalenie wsierdzia rozwija się w przebiegu gorączki reumatycznej. Do namnażania bakterii w obrębie wsierdzia narażone są te osoby, które znajdują się w stanie immunosupresji, są zarażone wirusem HIV. Rozwojowi zakażenia wsierdzia sprzyjają także czynniki zwiększające ryzyko uszkodzenia struktury wsierdzia: długotrwałe utrzymywanie cewnika w żyle centralnej, nabyte lub wrodzone wady serca, stymulatory serca czy dożylne stosowanie narkotyków.
Objawy zapalenia wsierdzia
W przebiegu zapalenia wsierdzia dominują niecharakterystyczne, ogólne objawy związane z obecnością infekcji: stan podgorączkowy, osłabienie, nasilona potliwość, bóle głowy, utrata masy ciała, nudności, bóle mięśniowe oraz brak apetytu. Ponadto pojawiają się objawy związane z zajęciem lewej lub prawej komory serca. Zajęciu lewej komory serca towarzyszą objawy charakterystyczne dla zatorowości:
- obrzęk płuc
- bolesność w klatce piersiowej
- bóle brzucha lub pleców
- bóle kończyn
- wybroczyny na skórze
- powiększenie wątroby.
Z kolei zajęciu stanem zapalnym prawej części serca towarzyszą takie objawy jak kaszel i ból w klatce piersiowej, duszności, krwioplucie.
Diagnostyka i leczenie zapalenia wsierdzia
Rozpoznanie bakteryjnego zapalenia wsierdzia wymaga wykonania posiewu krwi, czyli badania bakteriologicznego. W tym celu konieczne jest pobranie trzech próbek krwi i wykonania z nich posiewów. Posiew dostarcza informacji na temat rodzaju patogenu, a także jego wrażliwości na antybiotyki. Ponadto wykonywane jest badanie EKG, echo serca oraz RTG klatki piersiowej. Leczenie zapalenia wsierdzia polega na stosowaniu antybiotykoterapii lub leków przeciwgrzybiczych. Taka farmakoterapia może trwać kilka tygodni, a gdy nie przyniesie pożądanych efektów – konieczne może być operacyjne usunięcie zaatakowanych przez stan zapalny tkanek oraz wszczepienie protez zastawkowych.
Zapalenie osierdzia
Osierdzie to cienka błona otaczająca mięsień sercowy, utrzymująca serce w odpowiednim położeniu i ograniczająca jego przemieszczanie się w obrębie klatki piersiowej. Zapalenie osierdzia to choroba układu krążenia, w której stan zapalny atakuje tą najbardziej zewnętrzną warstwę serca. Rozwija się przede wszystkim na podłożu zakażeń wirusowych, wywołanych przez takie wirusy jak Coxsackie, enterowirusy, adenowirusy, wirus grypy, wirus cytomegalii, HSV, HIV. Przyczyną zapalenia osierdzia mogą być także zakażenia bakteryjne, choroby układowe tkanki łącznej, gorączka reumatyczna, sarkoidoza. Zapalenie osierdzia może rozwinąć się jako konsekwencja chorób sąsiednich narządów – zapalenia płuc, zawału serca, zapalenia mięśnia sercowego, rozwarstwienia aorty. Także urazy klatki piersiowej, niedoczynność tarczycy czy nowotwory mogą prowadzić do zapalenia osierdzia.
Izolowane zapalenia osierdzia toczy się wyłącznie w obrębie worka osierdziowego. Z kolei wysiękowe zapalenie osierdzia przebiega z nagromadzeniem w worku osierdziowym płynu wysiękowego. Płyn ten wywiera ucisk z zewnątrz na mięsień sercowy i może utrudniać rozkurczanie serca.
Objawami zapalenia osierdzia są dolegliwości bólowe w klatce piersiowej, duszności, kaszel, osłabienie, nieregularna praca serca. Ponadto pojawiają się takie objawy ogólne jak brak łaknienia, spadek masy ciała, gorączka, bóle mięśni i stawów.
Rozpoznanie zapalenia osierdzia polega na wykonaniu badania EKG, RTG klatki piersiowej, echokardiografii. Badanie płynu osierdziowego oraz biopsja osierdzia pozwalają zdiagnozować przyczynę zapalenia.
Leczenie ostrego zapalenia osierdzia polega na stosowaniu farmakoterapii – glikokortykosteroidów, a także antybiotyków. W przypadku nagromadzenia dużej objętości płynu wysiękowego konieczne jest wykonanie perikardiocentezy, czyli nakłucia worka osierdziowego i uwolnieniu skumulowanego płynu.
Bibliografia:
Choroby wewnętrzne. Kompedium Medycyny Praktycznej pod red. A. Szczeklika oraz P. Gajewskiego; Medycyna Praktyczna 2010
