Układ moczowy składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Jego rolą w organizmie jest przefiltrowywanie krwi w celu wyeliminowania szkodliwych produktów przemiany materii oraz utrzymaniu równowagi wodno – elektrolitowej. Zbędne związki usuwane są z organizmu wraz z moczem.
Spis treści
Budowa i funkcje układu moczowego
Nerki są podstawowym narządem funkcjonalnym układu nerkowego. Pełnią niezbędne funkcje homeostatyczne, takie jak regulacja poziomu elektrolitów, utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej oraz regulacja ciśnienia krwi (poprzez utrzymanie równowagi solnej i wodnej). Służą one organizmowi jako naturalny filtr krwi i usuwają odpady, które są wydalane z moczem.
Są one również odpowiedzialne za wchłanianie wody, glukozy, i aminokwasów, utrzymując równowagę tych cząsteczek w organizmie. Ponadto nerki produkują hormony, w tym kalcytriol, erytropoetynę i enzym reninę które biorą udział w procesach fizjologicznych nerek i procesach hematologicznych.
Nerki są parą narządów w kształcie fasoli, otoczonych wytrzymałą i włóknistą tkanką łączną. Asymetria w jamie brzusznej spowodowana przez wątrobę powoduje, że prawa nerka jest nieco niżej położona niż lewa. W miąższu nerkowym wyróżnić można następujące warstwy:
- kora nerkowa, czyli najbardziej zewnętrzna warstwa nerki o grubości 15 – 25 mm, w której zlokalizowane są ciałka nerkowe; dzięki ich obecności możliwe jest przefiltrowanie krwi i produkcja moczu pierwotnego, który powstaje w objętości nawet 200 litrów na dobę i zawiera szkodliwe metabolity oraz węglowodany i białka
- rdzeń nerkowy, w którym zlokalizowane są nefrony; nefron zbudowany jest z kłębuszka nerkowego i torebki Bowmana i w nim dochodzi do resorpcji zwrotnej białka, węglowodanów oraz elektrolitów i wody, dzięki czemu powstaje mocz ostateczny, który jest wydalany z organizmu
- miedniczki nerkowe, czyli początkowy odcinek dróg moczowych, którego rolą jest odprowadzanie moczu z nerki do moczowodów.
Moczowody to parzyste przewody łączące miedniczki nerkowe z pęcherzem moczowym. Moczowód ma długość około 30 cm i w miejscu ujścia do pęcherza wyposażony jest w zastawkę uniemożliwiającą cofanie się moczu. Pęcherz moczowy to elastyczny narząd, w którym gromadzi się mocz. Objętość pęcherza to 250 – 500 ml, przy czym może się on rozciągać do objętości nawet jednego litra. Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z wewnętrznej błony śluzowej, bony mięśniowej oraz zewnętrznej błony przylegającej do otrzewnej. Mocz z pęcherza moczowego przedostaje się do cewki moczowej, którą jest wydalany z organizmu.
Badania monitorujące funkcjonowanie układu moczowego
W celu oceny funkcjonowania układu moczowego wykonać można badania laboratoryjne oraz badania obrazowe. Do tych pierwszych zaliczane jest przede wszystkim badanie ogólne moczu, w którym oceniana jest obecność komórek nabłonkowych, bakterii, białka (białkomocz), glukozy czy krwi (krwiomocz). Niekiedy konieczne jest wykonanie dobowej zbiórki moczu, np. przy pomiarze wydalania jonów wapnia czy magnezu, mocznika czy kreatyniny, a także hormonów. Przy podejrzeniu infekcji bakteryjnych układu moczowego, takich jak zapalenie pęcherza moczowego czy zapalenie cewki moczowej, wykonywane jest badanie bakteriologiczne. Z próbki moczu pobranej w sterylnych warunkach wykonywany jest posiew moczu. We krwi oznaczać można m. in. poziom mocznika, kwasu moczowego, kreatyniny, elektrolity czy morfologię.
Badania obrazowe układu moczowego to przede wszystkim USG nerek, tomografia komputerowa, RTG brzucha czy cystografia.
Choroby układu moczowego
W obrębie układu moczowego może dojść do rozwoju wielu schorzeń. Najczęściej diagnozowane są zakażenia bakteryjne układu moczowego, a także choroby pasożytnicze, takie jak rzęsistkowica. W nerkach może dojść do rozwoju torbieli nerek; inne schorzenia tych narządów to stany zapalne:
- odmiedniczkowe zapalenie nerek, mające podłoże bakteryjne
- kłębuszkowe zapalenie nerek rozwijające się na podłożu nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego na zakażenie lub towarzyszące schorzeniom autoimmunologicznym.
Powikłaniem stanów zapalnych nerek może być zespół nerczycowy. Częstym schorzeniem układu moczowego jest kamica nerkowa, w przebiegu której dochodzi do powstania złogów kryształów; z czasem formują się one w piasek, a następnie kamienie. Zamknięciu światła dróg moczowych towarzyszy atak kolki nerkowej.
W obrębie układu moczowego może dojść do rozwoju nowotworów, takich jak rak nerki lub rak pęcherza moczowego.
Bibliografia:
Bochenek A., Anatomia człowieka; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020
