Opalanie, czyli ekspozycja skóry na działanie promieni słonecznych to najczęstsza przyczyna raka skóry. Ekspozycja na słońce jest nam potrzebna, gdyż to jedyny sposób na pobudzenie syntezy witaminy D w skórze. Nie należy jednak zbyt długo narażać skóry na słońce i dopuszczać do powstania oparzeń słonecznych.
Spis treści
Czym jest czerniak?
Czerniak złośliwy (melanoma malignum) to nowotwór rozwijający się z komórek melanocytowych, o najczęstszej lokalizacji skórnej, rzadziej o lokalizacji w obrębie błon śluzowych przewodu pokarmowego czy w gałce ocznej. Jest to nowotwór dość rzadki, w Polsce współczynnik zachorowalności to 4/ 100000. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się jednak ciągły wzrost zachorowań, ze wskaźnikiem ryzyka zachorowania kobiety/ mężczyźni bliskim jedności.
Głównym czynnikiem ryzyka jest ekspozycja na promieniowanie UVA/ UVB oraz obecność znamion barwnikowych na skórze. Transformacja nowotworowa obejmuje 5- 40% wrodzonych znamion. Jednak de novo nowotwór rozwija się u 50- 60 % przypadków, istotna jest więc diagnostyka nowych zmian barwnikowych. Na szczególną uwagę zasługują chorzy z wcześniej rozpoznanym czerniakiem – ryzyko powtórnego rozwoju choroby wynosi 3- 5%.
Występowanie czerniaka w miejscach nieeksponowanych na promieniowanie UVA/ UVB wskazuje na złożoność czynników etiopatogenetycznych. Widoczny jest związek rozwoju choroby z występowaniem rodzinnym- ok. 10% przypadków ma podłoże genetyczne.
Paradoksalnie, mimo iż nowotwór rozwija się głównie na powierzchni skóry, gdzie może być łatwo zauważony, częstość występowania i umieralność wykazują tendencję wzrostową w porównaniu do innych nowotworów złośliwych.
Jak rozpoznać czerniaka?
Wśród podtypów klinicznych wyróżniamy:
- czerniaka szerzącego się powierzchownie – najczęstszą postać, rozwijającą się na podłożu zmian barwnikowych (60- 70%)
- czerniaka guzkowego – postać najcięższą (10- 30%)-
- czerniaka podpaznokciowo- akralnego (5%)
Wstępne rozpoznanie czerniaka obejmuje ocenę makroskopową w systemach grupujących objawy kliniczne:
- w oparciu o system ABCD, dla postaci wczesnych: A- asymetria, B- brzegi nierówne i postrzępione, C- kolor różnorodny i nierównomierny, D- średnica większa niż 5 mm
- badanie w systemie Glasgow, dla zmian miejscowo zaawansowanych: powiększenie, zmiana kształtu, zmiana koloru, obecność stanów zapalnych, obecność sączenia lub krwawienia, zaburzenia czucia, średnica powyżej 7 mm.
Znaczny wzrost czułości diagnostycznej (nawet do 27%) osiągany jest dzięki zastosowaniu dermatoskopii, pozwalającej ukierunkować podejrzenie kliniczne melanoma malignum w przypadku wystąpienia 2 z 3 kryteriów: 1. asymetrycznego rozkładu struktur w obrębie zmiany, 2. obecności niebiesko- białego welonu, 3. atypowej siatki barwnikowej. Dermatoskopia, dająca możliwość trójwymiarowej oceny zmian, definiuje osiem wzorów złośliwości, z których wystąpienie chociaż jednego predysponuje do wycięcia zmiany: obwodowo ułożone obszary bezstrukturalne, szare lub niebieskie struktury, czarne kropki lub grudki ułożone obwodowo, linie promieniste lub pseudopodia ułożone segmentalnie, naczynia polimorficzne, białe linie, grube siateczkowate lub rozgałęzione linie, linie równoległe.
Podstawą rozpoznania czerniaka jest badanie histopatologiczne całej zmiany barwnikowej, oraz węzłów wartowniczych, będących miejscem pierwszych przerzutów nowotworowych. Biopsję wycinającą zmiany skórnej wykonuje się z marginesem 1- 2mm niezmienionej chorobowo skóry, zgodnie z długą osią ciała.
Jak leczony jest czerniak i jakie są rokowania?
Leczenie z wyboru, poza chirurgicznym usunięciem zmian i limfadenektomii węzłów wartowniczych, obejmuje usunięcie także regionalnych węzłów chłonnych, po potwierdzeniu przerzutów aspiracyjną biopsją cienkoigłową. Brak jest naukowych dowodów dla wdrożenia leczenia uzupełniającego ( chemio- lub radioterapii). Niedawno opracowano 2 typy obiecującej terapii dla postaci zaawansowanych choroby:
- ukierunkowane leczenie molekularne, z zastosowaniem inhibitorów szlaków BRAF/ MEK (wemurafenib)
- immunoterapię nieswoistą, z wykorzystaniem przeciwciał anty CTLA- 4, wiążących antygeny CD152 na powierzchni limfocytów T (Ipilimumab).
Po zakończonej terapii zaleca się przeprowadzanie badań kontrolnych co 2- 3 miesiące w pierwszych dwóch latach, następnie co 6 miesięcy przez kolejne 3 lata, później raz w roku. Obserwacji podlegają blizny po wycięcie zmiany pierwotnej i limfadenektomii oraz regionalne węzły chłonne (obrazowanie USG).
Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby i lokalizacji ognisk przerzutowych. Odsetek wyleczeń dla postaci ograniczonych do miejscowego występowania na skórze sięga 97%. Wraz ze stopniem zaawansowania choroby gwałtownie spada średnie przeżycie pacjentów (25- 30% chorych z przerzutami przeżywa rok po rozpoznaniu).
W związku z ograniczonymi możliwościami terapeutycznymi oraz dużą złośliwością nowotworu, a także znamiennym pogorszeniem rokowania dla stadiów zaawansowanych, kluczową rolę w walce z melanoma malignum odgrywa profilaktyka pierwotna (redukcja ryzyka), oraz profilaktyka wtórna (wczesne wykrycie).
Bibliografia:
Rutkowski P., Wysocki P., Czerniaki skóry; Onkologia w Praktyce Klinicznej, 2019, tom 5, nr 1
