Konflikt serologiczny to powikłanie ciąży, które może zagrażać zdrowiu i życiu płodu. Do rozwoju konfliktu serologicznego dochodzi w efekcie niezgodności serologicznej, polegającej na braku obecności we krwi matki antygenów krwinkowych, przy jednoczesnej obecności ich u ojca. W przebiegu konfliktu serologicznego dochodzi syntezy przeciwciał, które są groźne dla rozwijającego się płodu. Konsekwencją jest rozwój choroby hemolitycznej u noworodka i obrzęku płodu. W celu profilaktyki konfliktu serologicznego konieczne jest oznaczenie czynnika Rh u matki i ojca, a w razie ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego w kolejnych ciążach – podanie matce do 72 godzin po porodzie immunoglobuliny anty – D.
Spis treści
Czym jest konflikt serologiczny?
Konflikt serologiczny wynika z niezgodności między antygenami krwinkowymi u matki i ojca dziecka. Na powierzchni krwinek czerwonych znajdują się liczne antygeny. Te najbardziej znane to antygeny grup krwi – A i B. Inny układ antygenów to układ Rh, obejmujący kilkadziesiąt aglutynogenów. Osoby posiadające te antygeny określane są jako Rh(+), a nie posiadające tych antygenów – Rh(-). Podstawowym warunkiem niezbędnym do wystąpienia konfliktu serologicznego w ciąży jest brak antygenów Rh u matki i ich obecność u ojca. Ale to nie wystarczy do rozwoju konfliktu serologicznego – dziecko musi jeszcze odziedziczyć czynnik Rh po ojcu. Podczas pierwszej ciąży konflikt serologiczny pojawia się niezwykle rzadko. Wynika to z faktu, że do powstania konfliktu serologicznego konieczna jest synteza przeciwciał antyRh. Do syntezy takich przeciwciał przez organizm matki dochodzi w efekcie kontaktu jej układu immunologicznego z Rh dodatnimi krwinkami płodu – a to najczęściej ma miejsce podczas porodu. Wówczas syntetyzowane są przeciwciała, które w kolejnej ciąży zaatakują krwinki czerwone płodu i doprowadzą do ich rozpadu (hemolizy). Przeciwciała te przechodzą przez łożysko i docierają do krwiobiegu płodu, prowadząc do rozwoju choroby hemolitycznej.
Jak objawia się konflikt serologiczny?
Jeśli dochodzi do rozwoju konfliktu serologicznego, krwinki czerwone płodu zaczynają się rozpadać. Pojawia się anemia hemolityczna, czyli niedokrwistość spowodowana rozpadem krwinek czerwonych. Hemolizie towarzyszy uwalnianie znacznych ilości bilirubiny, która nadmiernie obciąża wątrobę i może prowadzić do niewydolności narządu. Ostatecznie konflikt serologiczny może prowadzić do śmierci płodu w łonie matki lub dziecka tuż po porodzie.
W łagodnej postaci konfliktu serologicznego dochodzi jedynie do rozwoju anemii, a u noworodka zaobserwować można bladość skóry, a także powiększenie wątroby i śledziony. Gdy dojdzie do rozwoju ciężkiej żółtaczki hemolitycznej, nadmierne stężenia bilirubiny we krwi mogą doprowadzić do uszkodzenia układu nerwowego dziecka. Najcięższą postacią jest obrzęk płodu prowadzący do śmierci wewnątrzmacicznej.
Jakie badania pomagają rozpoznać konflikt serologiczny?
Aby określić, czy istnieje ryzyko rozwoju konfliktu serologicznego, konieczne jest oznaczenie czynnika Rh u matki – badanie to wykonywane jest rutynowo w pierwszym trymestrze ciąży. Jeśli u kobiety wykazana jest obecność antygenu Rh, wówczas nie ma możliwości rozwoju konfliktu serologicznego. U kobiet Rh (-) konieczne jest wykonywanie dalszych badań – pod koniec drugiego trymestru oznaczany jest poziom przeciwciał antyRh, wskazujący na wystąpienie immunizacji organizmu matki. Gdy obecne są przeciwciała, ich poziom oznaczany jest następnie co 4 tygodnie. Jednocześnie należy regularnie wykonywać USG płodu. Niekiedy zachodzi ponadto konieczność pobrania krwi pępowinowej w celu oznaczenia przeciwciał.
Leczenie konfliktu serologicznego
Postępowanie lecznicze w przebiegu konfliktu serologicznego sprowadza się do usuwania nadmiaru bilirubiny, a także wyrównania parametrów morfologicznych krwi. W tym celu podawane są krwinki czerwone, które nie reagują z matczynymi przeciwciałami. Ponadto konieczne jest wyeliminowanie z krwiobiegu przeciwciał.
Profilaktyka konfliktu serologicznego
Jeśli matka Rh (-) urodzie dziecko Rh(+), wówczas do 72 godzin po porodzie podawana jest immunoglobulina. Ma ona zapobiegać syntezie przeciwciał antyRh przez organizm matki, który podczas porodu miał kontakt z krwinkami czerwonymi noworodka. Immunoglobulina niszczy krwinki płodu pozostałe w krwiobiegu matki i nie zostaną zsyntetyzowane przeciwciała, które w kolejnej ciąży mogłyby zaatakować krwinki płodu Rh(+).
Bibliografia:
Baczyńska – Strzecha M., Kalinka J., Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, tom 3 nr 2
