Hormony to bardzo zróżnicowana grupa związków biologicznie aktywnych, które wydzielane są przez gruczoły wydzielania wewnętrznego lub tkanki układu hormonalnego. Wpływają one na funkcjonowanie wielu narządów i układów. Głównym narządem regulującym wielkość syntezy wielu hormonów jest przysadka, wydzielająca hormony tropowe. Niedobór lub nadmiar hormonów prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu.
Hormony – co to jest?
Hormony to związki wydzielane przez gruczoły wydzielania wewnętrznego, a także przez komórki i tkanki rozmaitych narządów (histamina). Hormony mogą działać lokalnie, w miejscu syntezy lub mogą być transportowane wraz z krwią do odległych tkanek. Na drodze aktywacji lub hamowania rozmaitych procesów komórkowych, hormony mogą regulować funkcjonowanie wielu narządów, wpływają na przemiany metaboliczne, warunkują płodność, rytm okołodobowy.
Układ hormonalny – jak jest zbudowany?
W skład układu hormonalnego człowieka wchodzą takie gruczoły wydzielania wewnętrznego jak przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca i przytarczyce, trzustka, nadnercza oraz jajniki i jądra. Gruczoły te mają zdolność wydzielania do krwi określonych hormonów, a nadrzędną rolę w regulacji syntezy hormonów ma podwzgórze oraz przysadka. Podwzgórze wydziela liberyny i statyny, wpływające na pobudzanie lub wydzielanie czynności przysadki. Przysadka wydziela z kolei hormony tropowe, które bezpośrednio wpływają na wielkość syntezy poszczególnych hormonów przez gruczoły dokrewne. Wydzielane przez przysadkę hormony tropowe to:
- FSH, czyli hormon folikulotropowy wpływający na aktywność gonad
- LH, czyli hormon luteinizujący wpływający na aktywność gonad
- TSH, czyli hormon tyreotropowy wpływający na czynność wydzielniczą tarczycy
- somatotropina, czyli hormon wzrostu
- prolaktyna, wpływająca na procesy laktacji; nadmiar prolaktyny u mężczyzn prowadzi do wystąpienia ginekomastii
- oksytocyna, syntetyzowana w podwzgórzu i wydzielana przez przysadkę; hormon ten wpływa na przebieg akcji porodowej oraz laktację
Gruczoły dokrewne, podlegające regulacyjnemu wpływowi przysadki i wydzielanych przez nią hormonów tropowych to m. in.:
- tarczyca, która syntetyzuje trójjodotyroninę oraz tyroksynę, czyli związki regulujące przebieg metabolizmu, pracę układu sercowo – naczyniowego oraz nerwowego
- jajniki u kobiet oraz jądra u mężczyzn; u kobiet gonady wydzielają estrogeny i progesteron, wpływające na dojrzewanie płciowe, przebieg cyklu menstruacyjnego oraz prawidłowy przebieg ciąży; jądra syntetyzują androgeny, czyli męskie hormony płciowe, a zwłaszcza testosteron
- nadnercza zbudowane z części korowej i rdzenia; kora nadnerczy wydziela mineralokortykosteroidy (aldosteron), regulujące gospodarkę wodno – elektrolitową oraz glikokortykosteroidy (kortyzol), wpływające na przemiany metaboliczne; z kolei rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę i noradrenalinę, określane jako hormony walki i ucieczki.
Zaburzenia hormonalne
Nieprawidłowości w poziomie hormonów mogą dotyczyć niedoboru hormonów lub ich nadmiernej syntezy. Gdy gruczoły wydzielają za mało hormonów, mówimy o niedoczynności narządu, a gdy synteza jest zbyt duża – diagnozowana jest nadczynność gruczołu. Najczęstsze zaburzenia hormonalne to zespół Cushinga, czyli nadmiar kortyzolu we krwi, zespół policystycznych jajników, diagnozowany m. in. w oparciu o wynik badania testosteronu czy hiperprolaktynemia. Zaburzenia hormonalne mogą wpływać na zmiany masy ciała, osłabienie, zaburzenia pracy układu immunologicznego czy sercowo – naczyniowego. W przypadku hormonów płciowych zaobserwować można zaburzenia płodności. Rozpoznanie zaburzeń hormonalnych wymaga wykonania badania poziomu hormonów we krwi lub w moczu, a także wykonania badań obrazowych. Zaburzenia te mogą wymagać leczenia farmakologicznego, a także operacyjnego, np. usunięcia guza. Większość zaburzeń hormonalnych można leczyć, a nawet, gdy nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie choroby, można łagodzić objawy zaburzeń hormonalnych.
Bibliografia:
Choroby wewnętrzne. Kompedium Medycyny Praktycznej pod red. A. Szczeklika i P. Gajewskiego; Medycyna Praktyczna 2010